وبلاگ گروهیِ تَیسیر

بسطام از قرون دوم و سوم هجری به عنوان یک مرکز فرهنگی در ایالت قومس پس از شهرهای دامغان و سمنان محسوب می‌شده است، مهاجرت عارفانی چون احمد خضرویه و شفیق بلخی برای مصاحبت با بایزید بسطامی، و همچنین دانشمندان اهل حدیث چون ابن عساکر، ابن ماکولا و دیگران برای استماع یا املای حدیث، دلیل آشکار این مدعا است. اگر چه در منابع تاریخی، به وجود مدرسه‌ای قبل از مدرسه شاهرخیه در بسطام، اشاره نشده، اما نمی‌توان به روشنی گفت که مدرسه شاهرخیه، اولین مدرسه‌ای است که در بسطام تأسیس شده است. مخصوصا سلجوقیان که معمولا در کنار مسجد یا مناره، مدرسه‌ای را بنا کرده‌اند. چون سلجوقیان در این شهر، آثار با ارزشی (مسجد و مناره) از خود به یادگار گذاشتند. و مدرسه شاهرخیه، در کنار مجموعه تاریخی بسطام، بنا شده است، این فرض مطرح می‌شود که شاهرخ تیموری بر روی بنای کهن مدرسه قبلی، دستور تجدید بنا را داده است. اگر چه تا کنون سند و منبعی برای اثبات این فرضیه یافت نشده است.  
دانشمندان بومی و مهاجر نیشابور در قرن چهارم، برای اعتلای فرهنگ اسلامی و املای حدیث، نهضت مدرسه سازی را با عشق و علاقه‌ای وافر شروع کردند و سپس، خواجه نظام‌الملک، این نهضت فرهنگی را با تأسیس مدارسی، موسوم به نظامیه ادامه داد. شاهرخ تیموری نیز به پیروی از این امر فرهنگی، با کمک همسر فرهیخته‌اش، گوهرشادخانم، مدارس با شکوهی در شهرهای مهم خراسان، مانند: هرات و مشهد و... ساخت. یکی از مدارسی که به دستور شاهرخ ساخته شده، مدرسه شاهرخیه شهر تاریخی بسطام است.  
با توجه بدانچه که اشاره شد، پرسش‌های این پژوهش، این گونه مطرح است که:
1- چه عواملی در شکل‌گیری این بنا تأثیرگذار بوده است؟
2- آیا ویژگی‌های معماری مدرسه سازی دوره تیموری، موررد توجه قرار گرفته است؟  
3- موقوفات مدرسه، چه تأثیری در اداره و نگهداری آن داشته است؟  
پیشینه تحقیق، نشانگر آن است که اشاراتی در باره این مدرسه در برخی نوشته‌ها و کتب شده است. نخستین بار، اعتمادالسلطنه در سفر ناصرالدین شاه به مشهد، به توصیف مدرسه شاهرخیه پرداخته و سپس در دوره معاصر، محمد تقی مصطفوی نیز شرح مختصری در باره این بنا دارد، محمد علی مخلصی نیز در مقاله‌ای به معرفی و به همراه شرح آثار تاریخی بسطام به موقعیت و تاریخ مدرسه مزبور اشاره کرده است.